บทที่ 4: การเลือกทำเลและการตั้งกล่องล่อผึ้งโพรงไทย (แบบละเอียดและวิทยาศาสตร์)

🔍 4.1 ทำไมตำแหน่งตั้งกล่องถึงสำคัญ?

เหตุผลหลัก:
ผึ้งโพรงไทยใช้ “พฤติกรรมการสำรวจ (Scout Behavior)” ก่อนการตั้งรังใหม่ โดยผึ้งสำรวจจะบินหาโพรงที่ปลอดภัย มีขนาดเหมาะสม มีกลิ่นคล้ายโพรงธรรมชาติ และอยู่ในทำเลที่มีแหล่งอาหาร น้ำ และสภาพแวดล้อมที่มั่นคง หากกล่องล่อของเราอยู่ผิดที่ ผึ้งสำรวจจะเมินกล่องนั้นทันที

🔍 4.2 หลักการเลือกทำเลที่เหมาะสม (ทีละข้อ พร้อมเหตุผล)

1️⃣ ความสูงจากพื้นดิน

ตั้งกล่องสูงจากพื้นดิน 1–3 เมตร เพื่อเลียนแบบโพรงไม้ธรรมชาติที่ผึ้งโพรงไทยมักเลือกสร้างรัง
เหตุผล: ความสูงนี้ช่วยป้องกันศัตรู เช่น มด ปลวก สัตว์เลื้อยคลาน และยังช่วยให้ผึ้งรับรู้กล่องว่าเป็นโพรงปลอดภัย ผึ้งสำรวจจะตรวจสอบโพรงที่อยู่สูงก่อนโพรงที่อยู่ใกล้พื้น (งานวิจัย: Seeley, 1977)

2️⃣ ทิศทางของปากรัง

หันช่องเข้ารังไปทางทิศตะวันออกหรือทิศใต้
เหตุผล: ผึ้งโพรงไทยต้องการแสงแดดยามเช้าเพื่ออบอุ่นรังและกระตุ้นการออกหาอาหาร แสงแดดช่วยลดความชื้นและยับยั้งเชื้อโรคในรัง ทิศเหนือเย็นเกินไป และทิศตะวันตกอาจร้อนเกินจนผึ้งเครียด

3️⃣ แหล่งอาหาร (พืชดอก)

ต้องมีพืชอาหารตลอดปีในรัศมี 1–1.5 กม.
พืชที่เหมาะ: กล้วย ลำไย มะม่วง ลิ้นจี่ สะเดา ทุ่งดอกหญ้า
เหตุผล: ผึ้งงานต้องการอาหารใกล้รัง การตั้งกล่องล่อใกล้แหล่งพืชอาหารที่ดอกบานเป็นประจำจะทำให้ผึ้งเลือกกล่องนี้มากกว่ากล่องที่ตั้งในที่แห้งแล้ง

4️⃣ แหล่งน้ำสะอาด

ควรมีแหล่งน้ำไม่เกิน 300–500 เมตรจากกล่อง เช่น ลำคลอง บ่อน้ำ หรือภาชนะน้ำที่เตรียมไว้
เหตุผล: น้ำใช้ละลายน้ำผึ้ง ควบคุมอุณหภูมิ และทำขี้ผึ้ง การบินไปหาน้ำไกลจะทำให้ผึ้งเสียพลังงานมาก

5️⃣ สภาพแวดล้อมโดยรอบ

พื้นที่ควรมีลมพัดอ่อนและเงาร่มจากต้นไม้ แต่ไม่มืดทึบ
หลีกเลี่ยงพื้นที่ใกล้โรงงาน ถนนใหญ่ หรือแหล่งมลพิษที่มีกลิ่นหรือเสียงดัง
เหตุผล: ผึ้งไวต่อกลิ่นและเสียง มลพิษหรือเสียงดังจะทำให้ผึ้งเครียดและเมินกล่อง

🔍 4.3 การจัดพื้นที่รองรับ (เทคนิคละเอียด)

ตั้งกล่องบนฐานมั่นคง เช่น แท่นไม้หรือแท่นปูน ยกสูงจากพื้น
ขาตั้งควรทาน้ำมันพืชหรือน้ำมันเครื่องเพื่อกันมด
ตรวจสอบพื้นที่โดยรอบว่าปลอดภัย ไม่มีรังมด ปลวก หรือเส้นทางสัตว์เลื้อยคลาน

🔍 4.4 ช่วงเวลาตั้งกล่องที่เหมาะสม

เริ่มตั้งกล่องล่อ ก่อนฤดูแยกฝูง (มีนาคม–พฤษภาคม) ล่วงหน้า 2–3 สัปดาห์ เพื่อให้กลิ่นไขผึ้งและฟีโรโมนกระจายเต็มที่
เหตุผล: ช่วงนี้เป็นฤดูที่ผึ้งโพรงไทยแยกฝูง ผึ้งสำรวจจะเริ่มมองหาที่สร้างรังใหม่

🔍 4.5 ตรวจสอบหลังตั้งกล่อง

ตรวจกล่องทุก 3–5 วันเพื่อดูว่ามีผึ้งสำรวจมาบินหรือไม่
หลีกเลี่ยงการเปิดกล่องทันทีเพื่อไม่ทำให้ผึ้งตกใจ
เมื่อผึ้งเริ่มเข้าออกสม่ำเสมอ ให้สังเกตการสร้างหวีในกล่อง หากพบหวีเริ่มต้นแล้ว แสดงว่าฝูงผึ้งได้ตั้งรังในกล่องนั้นเรียบร้อย

🔍 4.6 หลักการวิชาการอ้างอิง

Seeley, T. D. (1977). Honeybee ecology: A study of adaptation in social life. Princeton University Press.
Winston, M. L., & Scott, C. D. (1984). The biology and management of Asian honey bees. Annual Review of Entomology.
กรมส่งเสริมการเกษตร, คู่มือการเลี้ยงผึ้งโพรงไทย (ฉบับวิชาการ)

สรุปบทที่ 4
ตำแหน่งที่ตั้งกล่องล่อเป็นหัวใจสำคัญที่ทำให้ผึ้งเลือกกล่องของเรา การเข้าใจพฤติกรรมธรรมชาติ การเลือกพื้นที่ที่มีพืชอาหาร แหล่งน้ำ สภาพแวดล้อมที่เหมาะสม และการหันทิศทางที่ถูกต้องจะช่วยเพิ่มโอกาสความสำเร็จในการล่อผึ้งโพรงไทยได้สูงสุด