บทที่ 7: การขยายรังและการจัดการฝูง (Swarm Management) (ละเอียด+วิชาการ)

🔍 7.1 ทำไมต้องจัดการฝูงและขยายรัง?

เหตุผลหลัก:

เมื่อรังผึ้งเติบโตถึงขีดจำกัด (หวีเต็ม กล่องคับแคบ) ผึ้งจะเริ่ม “แยกฝูง” หรือ “Swarming” เพื่อสร้างรังใหม่ตามธรรมชาติ
หากผู้เลี้ยงไม่จัดการ ฝูงหลักอาจแยกออกไป สร้างความเสียหายต่อการผลิตน้ำผึ้ง และเสี่ยงต่อการเสียฝูงที่มีราชินีคุณภาพดี
การจัดการฝูงช่วยรักษารังเดิมให้มั่นคงและขยายเป็นรังใหม่อย่างเป็นระบบ

🔍 7.2 สัญญาณเตือนว่าฝูงผึ้งกำลังเตรียมแยกฝูง

พบ “ถ้วยราชินี” หรือ “Queen Cups” บริเวณหวีผึ้ง ซึ่งเป็นที่เลี้ยงตัวอ่อนราชินีใหม่
ผึ้งงานมีจำนวนมากขึ้น จนหวีเต็มและแออัด
การระบายอากาศภายในรังไม่เพียงพอ ผึ้งเริ่มห้อยตัวนอกกล่อง
เหตุผล: สัญญาณเหล่านี้บ่งชี้ว่ารังผึ้งกำลังจะผลิตราชินีใหม่เพื่อแยกฝูง

🔍 7.3 การจัดการฝูงก่อนแยก (เพื่อป้องกันการสูญเสีย)

ตรวจรังอย่างสม่ำเสมอในช่วงฤดูร้อนที่ฝูงเติบโตเร็ว (โดยเฉพาะเดือนเมษายน–มิถุนายน)
หากพบถ้วยราชินีและรังแออัด ให้ทำการ “แยกรัง (Split)”
วิธีการ:
1️⃣ เตรียมกล่องรังใหม่ที่สะอาดและพร้อม (ตามบทก่อนหน้า)
2️⃣ ย้ายหวีที่มีไข่ ตัวอ่อน และผึ้งงานบางส่วนจากรังเดิมไปยังรังใหม่
3️⃣ ตรวจสอบให้มีถ้วยราชินีหรือไข่อ่อนในรังใหม่ เพื่อให้ผึ้งงานสร้างราชินีใหม่
4️⃣ ตั้งรังใหม่ในบริเวณเดียวกับรังเดิม แต่ห่างอย่างน้อย 5–10 เมตร เพื่อให้ผึ้งงานไม่สับสน

เหตุผล:
การแยกรังช่วยให้รังเดิมไม่แออัด รักษาราชินีเดิมที่มีคุณภาพ และกระตุ้นให้เกิดฝูงใหม่ที่มั่นคง

🔍 7.4 การสนับสนุนการแยกฝูงแบบธรรมชาติ

หากต้องการให้ผึ้งแยกฝูงเอง (เพื่อเก็บฝูงใหม่):
- ตั้งกล่องล่อที่เตรียมพร้อมไว้ใกล้รังเดิม (ใช้วิธีเดียวกับการล่อในบทก่อนหน้า)
- เมื่อฝูงใหม่แยกออก จะเลือกกล่องล่อที่เหมาะสม
- ตรวจสอบกล่องล่อเป็นประจำ หลังผึ้งเข้ารังแล้ว จัดการตามบทที่ 5 และ 6

🔍 7.5 ทำไมต้องไม่ปล่อยให้ฝูงแยกเองโดยไม่มีการจัดการ?

ผึ้งอาจแยกฝูงออกไปไกลหรือในที่ที่เก็บไม่ได้ ทำให้เสียฝูง
รังเดิมอาจเหลือผึ้งงานไม่เพียงพอ ผลิตน้ำผึ้งลดลง หรือรังล่ม
ฝูงใหม่อาจไม่มีราชินีหรือสร้างไม่สำเร็จ เสี่ยงต่อการสูญเสียรัง

🔍 7.6 หลักวิชาการและประสบการณ์จริง

Seeley (1977) พบว่าการแยกฝูงตามธรรมชาติเกิดเมื่อรังแออัดและมีอาหารสะสมเพียงพอ
Winston & Scott (1984) ยืนยันว่าการจัดการฝูงด้วยการแยกรังหรือจัดทำกล่องล่อช่วยรักษาผลผลิตและคุณภาพของผึ้ง
ชาวบ้านมักใช้วิธีแยกรังแบบง่าย (นำหวีและผึ้งบางส่วนใส่กล่องใหม่) แล้วตั้งใกล้รังเดิมเพื่อให้ผึ้งแยกฝูงเอง

🔍 7.7 การติดตามผลหลังการแยกรังหรือแยกฝูง

ตรวจรังใหม่ทุก 7–10 วัน ดูการสร้างราชินี การสร้างหวี และการวางไข่
ตรวจรังเดิมว่าฝูงยังคงมั่นคง มีผึ้งงานเพียงพอ และไม่มีปัญหา
บันทึกข้อมูลจำนวนหวี จำนวนผึ้งงาน การขนเกสร และสุขภาพรัง

สรุปบทที่ 7
การจัดการฝูงผึ้งโพรงไทยด้วยการแยกรังหรือจัดทำกล่องล่อเป็นวิธีที่สอดคล้องกับธรรมชาติและได้ผลดี การเข้าใจสัญญาณเตือน การจัดการอย่างเป็นระบบ และการตรวจสอบหลังการแยก จะทำให้รังผึ้งอยู่ได้ยาวนาน ผลิตน้ำผึ้งได้ต่อเนื่อง และเพิ่มจำนวนรังได้ตามต้องการ